Category: Fréttir

Í Fréttablaðinu í dag birtist dómur eftir Jón Yngva Jóhannsson um bókina Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnússonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenny Alexson.

Jón Yngvi gefur bókinni fjórar stjörnur.

Jenný segir frá

Titill nýjustu skáldsögu Braga Ólafssonar er engin smásmíði. Og ekki nóg með það, hann er ekki alveg eins á kápu bókarinnar og titilsíðu. Sú sem segir söguna heitir ýmist Jenný Alexon eða Jenný Alexson, sem er kannski fyrirboði um það sem koma skal – Jenný er ekki sérstaklega áreiðanlegur sögumaður.

Sagan heitir Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnússonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenný Alex(s)on. Þeir Jón og Örn eru lesendum Braga að góðu kunnir. Sonur Jóns, ljóðskáldið Sturla Jón Jónsson, var söguhetja Sendiherrans, síðustu skáldsögu hans. Sturla kemur raunar við sögu hér þar sem hann dvelur að því er virðist í góðu yfirlæti í Hvíta-Rússlandi ásamt skáldkonu sem hann kynntist á ljóðahátíð í Litháen og aldraðri móður hennar.

Eins og titillinn gefur fyrirheit um er hér saga innan í sögu innan í sögu. Jenný sú sem nefnd er í titlinum er sögumaður bókarinnar, hún segir okkur söguna af ferðalagi þeirra Jóns og Arnar til Hull á vit föðurarfs Arnar, tæplega 200 para af mokkasínum sem gamli maðurinn safnaði um ævina.

Inn í sögu þeirra félaga fléttast svo Handritið að kvikmynd sem þeir vinna að og inni í þeirri kvikmynd er önnur kvikmynd og þá eru ekki upp taldar allar þær sögur sem fléttast inn í ferðalag þeirra kumpána og frásögn Jennýjar.

Framan af bókinni getur lesanda liðið eins og hann sé staddur í flóknu völundarhúsi, persónurnar eru margar og sögurnar sem þær tilheyra líka. Sögukonan Jenný reynist ásamt öðru vera höfundur glæpasagna sem hún skrifar undir dulnefni, en sagan af handritinu er gagnólík þeim. Lesandinn má hafa sig allan við enda segir sögukona í upphafi síðasta kafla bókarinnar: “Eins og lesandinn sem hefur engan áhuga á skáldsögu sem hleypur út undan sjálfri sér til að fela sig fyrir söguþræðinum, hefur skáldsagan engan áhuga á þeim lesanda.” (430) Samanburðurinn við glæpasögur er engin tilviljun. Handritið… er margbrotin saga, í eina röndina er hún hæggengur farsi sem minnir á fyrri verk Braga þar sem persónurnar lenda í pínlegum aðstæðum sem engin lausn fæst á. Á hinn bóginn er hún líka rannsókn á skáldsagnaforminu, allt frá Laurence Sterne til nútímans. Jenný er sérkennilegur sögumaður, meðvituð og ágeng og minnir lesandann sífellt á að hann sé að lesa skáldsögu. Auk þessara einkenna, sem sumir myndu kalla póstmódernísk en Jenný minnir sjálf á að eru jafngömul skáldsögunni, er Jenný í hæsta máta óáreiðanleg heimild um líf persónanna og ferðalag tvímenninganna. Hún er ekki með þeim í för og á sjálf við nóg að etja á heimavígstöðvunum þar sem hún situr við skrifborð og spinnur upp sögu þeirra. Það er með öðrum orðum ekki hægt að treysta neinum í þessari sögu, allra síst sögukonunni sem þykist hafa flesta þræði í hendi sér.

Handritið… er að sögn önnur bókin í fjögurra bóka flokki sem hófst með Sendiherranum. Ef mæla ætti bókina og bókaflokkinn á mælikvarða hefðbundinna epískra frásagna mætti kannski ímynda sér að hún væri dæmigerð miðbók, það er ekki leyst úr vanda nokkurs manns og engir endahnútar hnýttir. En lesandann grunar líka að þannig verði það líka í framhaldinu. Sá heimur sem Bragi skapar í þessum sögum þenst bara út, hann er fullur af dularfullum gloppum, eyðum og ormagöngum og lítil von til þess að sá lesandi sem óskar eftir hefðbundinni skáldsögu með einum snurðulausum þræði fái það sem hann óskar sér. Sá sem er á hinn bóginn tilbúinn í ferðalag um þennan einkennilega söguheim fær það ríkulega launað.

Niðurstaða: Nýjasta skáldsaga Braga Ólafssonar er flókið skáldverk og metnaðarfullt. Þar birtast öll bestu höfundareinkenni Braga, hún er launfyndin og spakleg rannsókn á skáldsögunni og lífinu sjálfu.

Jón Yngvi Jóhannsson

Fréttatíminn birti úttekt sérfræðinga á bestu og verstu bókakápum þessa árs í síðasta tölublaði.  Besta kápan að þeirra mati er sú sem einnig ber einn af lengstu titlum ársins: Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnússonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenný Alexson eftir Braga Ólafsson.  Um hana segir Stefán Snær Grétarsson, teiknistofustjóri á Fíton: „Þessi kápa lýsir glimrandi sjálfstrausti og kallar á að bókin verði lesin. Til þess eru bókarkápur.“ Kápuna gerir Sigrún Pálsdóttir, eiginkona Braga, en naut aðstoðar Egils Baldurssonar hönnuðar við frágang. Rithöndina framan á bókinni á enginn annar en Einar Örn Benediktsson, félagi Braga úr Sykurmolunum.

Goddur (Guðmundur Oddur Magnússon) sagði þetta um kápuna: „Ég er hrifinn af ákveðinni tegund af kæruleysi. Það gengur ekki alltaf og ekki sama hvernig það er gert. Á bók Braga gengur þetta mjög vel. Ég held að ég hafi tekið fyrst eftir þessari tegund hönnunar hjá Frank Zappa – á hvítu Fillmore East tónleikaplötunni.“

Sigrún gerir jafnframt kápuna á sína eigin bók, Þóra biskups og raunir íslenskrar embættismannastéttar, en hún er ein af þeim kápum sem átitsgjafarnir nefna sérstaklega fyrir góða hönnun. Kápurnar á bókum Braga eftir Sigrúnu hafa áður hlotið eftirtekt og aðdáun. Meðal annars var kápan á síðustu skáldsögu hans,Sendiherranum, valin kápa ársins árið 2006.

(byggt á frétt á vef Forlagsins)

Bragi Ólafsson svaraði ýmsum spurningum á vefmiðlinum Miðjunni í tilefni af útkomu bókarinnar Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnússonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenný Alexson. Í þessu spjalli var Bragi var m.a. spurður um hvað það væri sem ræki hann áfram í skrifunum, hvaða bók, kvikmynd og tónlist væri í uppáhaldi svo eitthvað sé nefnt.

Viðtalið á Miðjunni.

Í tengslum við útgáfu skáldsögunnar Sendiherrann í Bandaríkjunum í október síðastliðnum var gefið út á netinu svolítið sérkennilegt ljóðasafn sem heitir Season of Poetry.

• Nánar um ljóðasafnið
• Season of Poetry (pdf)

Þann 15. nóvember var Bragi Ólafsson í viðtali í þættinum Víðsjá á Rás 1. Þar ræddi hann m.a. um  sögusvið nýju bókarinnar, persónurnar sem einkenna sögur hans og  upplýsti m.a. að Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnússonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenný Alexson er hluti af fjórleik. Fyrsta bókin af fjórum, Sendiherrann, kom út árið 2006 og laumaði sér fram fyrir í röðinni því Handritið átti að verða fyrsta bókin í fjórleiknum.

Hægt er að hlusta á viðtalið á vef Rásar 1.

Í fyrstu ljóðabók Braga, Dragsúgi, birtist ljóð um Dettifoss, það er að segja vatnsfallið, ekki skipið, sem höfundurinn tileinkaði vini sínum Einari Erni Benediktssyni. Dragsúgur kom út árið 1986, og birtist því ljóðið áttatíu árum eftir að nafni Einars Arnar, skáldið Einar Benediktsson, birti sitt ljóð um Dettifoss í bókinni Hafblik. Tuttugu og tveimur árum eftir útgáfu Dragsúgs orti Bragi ljóð um annan foss, Gullfoss, sem hann birti í tímaritinu Stínu. Hann hefur hins vegar nýlega gert breytingar á því ljóði, vegna óánægju með hvernig til tókst í upphafi, og hér, á heimasíðu Braga, birtist ljóðið í sinni nýju mynd.

GULLFOSS

hugsað til tékkneska skáldsins Vitezslavs Nezval

Ég stend fyrir framan þessa tignarlegu mynd. Ég er fimm ára. Það er afmæli. Það er afmæli frænda míns. Við stöndum sitthvorum megin við ömmu okkar, ég og bróðir minn. Frændinn er ekki mættur – það hefur eitthvað gerst innan fjölskyldunnar sem hefur orðið til þess að frændinn kemur ekki. Foreldrar okkar bræðranna eru á Kanaríeyjum. Við erum nýkomnir inn í stofu, eftir að hafa setið í eldhúsinu með hundinum hennar ömmu, og horft á bjúgun á disknum á eldhúsborðinu, sem amma hafði raðað á diskinn eins og þau væru saltstangir. Við erum á heimili ömmu. Við stöndum fyrir framan þessa tignarlegu mynd af fossinum, og þegar sambýlismaður ömmu stingur innstungunni á enda rafmagnssnúrunnar í vegginn, kviknar ljós bakvið fossinn, og eitthvað fær vatnið til að falla ofan af fossbrúninni. Svo rís sambýlismaður ömmu upp af hnjánum. Og hann stynur eða andvarpar, líkt og það hafi kostað hann töluvert erfiði að fá vatnið til að falla ofan af brúninni.

Ég er fimm ára. Mér verður hugsað til handanna í ljóðinu eftir Vitezslav Nezval; handanna á klukkunni í gamla gyðingahverfinu, þeirra sem færa tímann aftur en ekki fram. Ekkert kemur mér lengur á óvart, ekki einu sinni dauðinn í ljóði Nezvals.

Birtist fyrst í Læknablaðinu í febrúar 2007.

SPENNITREYJAN

Í leikriti Harolds Pinter, Ashes to ashes, veldur það persónu sem kallast Rebecca miklum vonbrigðum að lögreglusírena sem hún hefur rétt í þessu heyrt nálgast og fjarlægjast húsið sem hún dvelur í skuli ekki lengur hljóma í eyrum hennar heldur í eyrum einhverrar annarrar manneskju. Hún á mjög erfitt með að sætta sig við að hljóðið í sírenunni – sem henni finnst afar fallegt – skuli ekki lengur vera „hennar“, eins og hún orðar það; að einhver annar en hún fái að njóta þess. Hin persónan í leikritinu, sem er elskhugi og/eða kvalari Rebeccu, maður að nafni Devlin, reynir að hughreysta hana með þeim orðum að fljótlega muni hún heyra í öðrum bíl með sírenu, og honum tekst á endanum að sannfæra hana um að á hverri mínútu sé lögreglubíll ræstur hér eða þar, og bruni af stað með logandi sírenu; hún muni aldrei framar þurfa að kvíða því að heyra ekki í lögreglunni nokkuð reglulega. Svo fara þau að tala um eitthvað annað, þau Devlin og Rebecca – þótt „eitthvað annað“ hljómi ef til vill sakleysislega í ljósi fremur óhefðbundinna samskipta þeirra.

Ófáar persónur í skáldbókmenntunum hafa öðlast framhaldslíf í huga mínum. Sumar þeirra eru nánast jafn lifandi og fólk sem maður umgengst daglega, en þótt hin órólega Rebecca Pinters sé í huga mínum ekki ein þeirra dúkkar hún upp í hvert sinn sem ég heyri sírenu hljóma á götum borgarinnar – og það hljóð virðist sífellt verða tíðara, hvernig sem á því stendur. Og þá bregst ekki að það sem ég hef verið að hugsa þá stundina víkur fyrir öðrum og stærri hugsunum: vangaveltum um öryggið og skortinn á örygginu í lífinu, þá hughreystandi staðreynd að sem þjóðfélagsþegn hefur maður aðgang að heilbrigðisþjónustu, en heilabrotin snúast þó ekki síður um fagurfræðina í þrá Rebeccu eftir að heyra hinn ákafa og ómstríða söng sírenunnar; um fallega mótsögnina í ljóðrænni yfirlýsingu hennar. Niðurstaða þessara hugsana minna verður hins vegar alltaf sú sama; að í raun þrái ég sjálfur að heyra sírenuna nálgast mig, að líkt og Rebecca kunni ég illa við að heyra hana fjarlægjast, þótt ég sé ólíkur Rebeccu að því leyti að ég tek sjúkrabílinn fram yfir lögreglubílinn.

En hvernig útskýrir maður þá löngun að vera pikkaður upp úti á götu af opinberri neyðarþjónustu á borð við lögreglu eða sjúkraflutningsfólk? Allajafna vill maður helst ekki vera lagður inn á spítala (hvað þá stungið í fangaklefa), en samt er einhver óútskýranleg vellíðan sem fylgir því að vera fullkomlega ósjálfbjarga, algerlega upp á aðra kominn, og meðhöndlaður í því ástandi af sprenglærðu, allsgáðu fólki sem ekki aðeins fær borgað fyrir að bjarga manni, heldur hefur á líkama manns þann brennandi áhuga að hugsanlega geti hann sýnt því eitthvað sem það hefur ekki séð áður. Að óska sér þessarar meðferðar án þess að nokkuð ami að manni er auðvitað ósanngjarnt gagnvart öðru fólki sem virkilega þarf á sjúkrahjálp að halda, en í augnablikinu dettur mér í hug að þetta sé skylt annarri tilfinningu, nefnilega þeirri sammannlegu þrá eftir ánauð og ófrelsi sem felst meðal annars í því að vera bundinn niður og keflaður og geta sig hvergi hreyft, á meðan viðstaddir geta gert við mann það sem þeir þurfa eða langar til að gera við mann. Og þá rifjast upp fyrir mér lítil saga:

Fyrir rúmum þremur árum var ég staddur ásamt konunni minni í París. Við bjuggum miðsvæðis í borginni, í fjórða hverfi við Signu. Þetta var í sumarlok, við höfðum upplifað einhverja mestu hitabylgju sem geisað hefur í Evrópu á síðustu árum – og lifað hana af – og þá, einn morguninn, fékk ég allt í einu verki í líkamann; verki sem höfðu ekkert með nýafstaðna hitabylgju að gera en urðu fljótlega svo miklir að konan mín sá ekki annað ráð en að hringja í lækni. Sá var lygilega fljótur á staðinn og þegar hann hafði skoðað mig tók hann sjálfur upp símann og bað um að ég yrði sóttur. Mér var síðan ekið babú í sjúkrabíl á næsta spítala, og þurfti engar áhyggjur að hafa af því að sírenan sem vældi í eyrum mínum myndi fjarlægjast; hún fylgdi mér alla leið af hægri bakka Signu yfir á Borgareyjuna, Ile de la Cité, þar sem mér var rennt inn á elsta spítala Parísarborgar, hið sögufræga sjúkrahús Hôtel-Dieu, við sama torg og hin frúarlega kirkja Notre Dame.

Eftir komuna á Hôtel-Dieu varð fljótlega ljóst að það þurfti að skera mig upp. (Ég læt vera að nefna ástæðuna, enda grunar mig að hún hljómi ósköp hversdagslega, ekki síst í eyrum lækna.) Og úr því það átti að opna á mér líkamann þurfti líka að svæfa mig – nokkuð sem í ljósi þeirra verkja sem ég hafði í líkamanum hljómaði mjög vel. Mér var rúllað inn í sérstakt herbergi þar sem ég var lagður á bekk, og þá birtist hávaxinn maður sem laut vingjarnlegur yfir mig; hann bauð mér góðan daginn og sagði á frönsku: „Ég er svæfingalæknirinn þinn.“

Svo man ég ekki meira fyrr en ég vaknaði aftur, einhverjum klukkustundum síðar, í hvítu herbergi með miðaldra konu sem ég hóf að spjalla við á mun meiri frönsku en ég hef nokkurn tíma haft vald á. Þaðan var svo ekið með mig inn á gjörgæsludeildina, og til að gera langa sögu stutta dvaldi ég þar í tvo daga, talsvert kvalinn eftir uppskurðinn en í nokkuð stöðugu morfínmóki sem ég kunni ágætlega við. Ég veit ekki hvers vegna ég var látinn hvílast inni á gjörgæsludeild (sem varla var rólegasta deildin á spítalanum), en þar eð ég taldi mig nokkuð lukkulegan að fá yfirhöfuð að dvelja í þessu fræga húsi ákvað ég að gera engar athugasemdir.

Þó gat ég ekki að því gert – þrátt fyrir ljúfa morfínvímuna – að finnast þjónustan við mig ekki sérlega góð. Enda hafði starfsfólkið í nógu að snúast, ekki síst við að sinna herbergisfélaga mínum, Alsírbúa um fimmtugt, sem líkt og ég virtist vera þeirrar tegundar að þykja gott að liggja á spítala. Hann var augljóslega kominn á Hôtel-Dieu með það fyrir augum að nýta sér til fullnustu þá þjónustu sem boðið var upp á, og þegar kom að því að læknirinn tilkynnti honum að hann mætti fara heim þyngdist allt í einu brúnin á sjúklingnum, og af því litla sem ég skildi af orðum hans var hann hreint ekki sammála lækninum. En þegar læknirinn ítrekaði að ekki aðeins mætti hann fara heim, heldur þyrfti hann að fara heim, brást hinn alsírski við með svo miklum látum að ekki færri en tíu eða tólf manneskjur af báðum kynjum þurfti til þess að halda honum föstum á meðan hann var settur í spennitreyjuna.

Þótt ég hafi sofnað fljótlega eftir að þetta gerðist, og ekki vaknað aftur fyrr en búið var að tæma og búa um rúmið við hliðina, man ég að áður en ég lognaðist út af sneri herbergisfélagi minn höfðinu sem snöggvast til mín, pikkfastur í spennitreyjunni, og brosti veiklulega, úrvinda af þreytu en alsæll.

Bragi Ólafsson