AFVEGIR

Ég ætlaði að segja eitthvað, af augljósu tilefni – vissi alveg að það yrði svona „undirkafli“, eftir að forseti boðaði blaðamannafund – en svo varð mér óglatt – það getur gerst – og ég ákvað að hafa bara hérna stuttan texta úr 1005-heftinu Styttri ferðir, sem kom út fyrir tveimur árum. Þetta er seinni textinn af tveimur sem voru samhangandi í tímaritinu; og ég geri mér vel grein fyrir því núna að Mercedes Benzinn, sá sem sagt er frá í textanum, átti í raun að vera Lexus; ég komst að því fljótlega eftir að tímaritið var prentað að forseti Íslands ekur ekki lengur um á Benz, heldur Lexus.

 

NIÐUR Í IÐNÓ – OG TIL BAKA

 

Góður vinur minn var tilnefndur til verðlauna í sínu fagi. Það átti að veita þau niðri í Iðnó við Tjörnina. Og mér var boðið. Það var þó ekki laust við að mér fyndist svolítið óþægilegt að fara á slíka samkomu, því verðlaunahafar yrðu ekki tilkynntir fyrr en á hátíðinni. Og það gat brugðið til beggja vona, eins og sagt er. Ég var þó nokkuð bjartsýnn um að verðlaunin myndu falla í réttar hendur, svo ég ákvað að fara. Það er ekki nema nokkurra mínútna gangur frá Laufásveginum niður í Iðnó. Ég fór í fínu skóna mína og lagði af stað. Ég var í góðu skapi. Sem var synd, í ljósi þess að það átti ekki fyrir mér að liggja að njóta þess að vera í góðu skapi, að minnsta kosti ekki í því umhverfi þar sem einmitt hefði verið svo gaman að vera í góðu skapi. Hið góða skap mitt myndi heldur ekki nýtast vini mínum, ef svo má að orði komast; honum sem var í þann veginn að fara að fagna svolitlum áfanga í lífi sínu, færi svo að ég hefði rétt fyrir mér að hann hlyti verðlaunin. Þegar ég kom fyrir hornið á Iðnó, þeim megin sem styttan af óþekkta embættismanninum stendur, sá ég svartan Mercedes Benz sem var lagt á horni Vonarstrætis og Templarasunds; glansandi svartan og stóran Benz, sem líkt og stóð skrifað utan á að hefði leyfi til að leggja þarna á horninu, ólíkt öðrum bílum. Og ég sagði við sjálfan mig að þetta væri sá svarti bíll sem ég var að vona að yrði ekki fyrir utan Iðnó. Því ég vissi hver ók um í þessum bíl. Eða réttara sagt: hverjum var ekið um í honum. Ætli hafi ekki tekið mig um það bil hálfa mínútu að ákveða að snúa til baka. Mig langaði ekki lengur til að fara á hátíðina. Og ég sneri til baka. Ég myndi síðan hringja í vin minn eftir klukkutíma eða svo, til að forvitnast um hvort hann hefði fengið verðlaunin.

Í gær, sunnudag, var ég spurður að því hvort ég hefði í raun og veru farið til Akureyrar um páskana, eins og ég gaf í skyn hér á síðunni (og ekki bara gaf í skyn, heldur nánast fullyrti, ef ekki sagði berum orðum) að ég hefði gert. Þegar ég svaraði (þetta var í gegnum síma) lagði ég mig fram um að gefa eins loðið svar og mér var unnt, enda vildi ég ekki að hægt væri að vitna í orð mín því til sönnunar að ég hefði í raun og veru farið – eða ekki – til Akureyrar. Mér er nefnilega vandi á höndum þegar ég stend frammi fyrir spurningum á borð við þessa (hvort ég hafi farið til Akureyrar, osfrv) – eða öllu heldur: þegar ég er krafinn svars um það hvort lýsingar mínar og frásagnir á þessum rafrænu blaðsíðum hér á netinu byggi á því raunverulega, eða því sem okkur er sagt að sé raunveruleiki og/eða teljum okkur sjálfum trú um að svo sé. Ég gef mér líka þann möguleika að lýsingarnar og frásagnirnar séu einhvers konar póetískt rými þess sem þær skrifar, með eða án veggja, eða einhver mér óþekkt tegund af hliðarveruleika, þar sem bæði eru veggir og dyr, og meira að segja gluggar líka. Í dag, mánudag, hefur verið boðað til blaðamannafundar á Bessastöðum. Ég heyrði það í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins. Hvað merkir það? Hvað gengur forsetanum til? Hvað á það að þýða að vera með blaðamannafund svona nokkurn veginn fyrirvaralaust á mánudegi? Spurning hvort ástæða verði til að hafa aukafærslu (einhvers konar undirkafla) að þeim fundi loknum. En – það er alltaf hið stóra EN – ég hafði lofað að tala um Sögu tónlistarinnar, bókina sem var að koma út hjá Forlaginu um daginn. Og aftur stend ég frammi fyrir ákveðnum vanda. Því ég vil helst ekki gefa uppi hvort ég hef þá bók undir höndum eður ei. En hvað sem því líður, þá eru hérna tvær setningar úr henni (sem ég gæti hafa lesið á bókasafninu og lagt á minnið; en gæti líka verið að rati svona hárrétt á síðuna einmitt vegna þess að Saga tónlistarinnar liggur opin fyrir framan mig): „Þegar síminn hringir og þú svarar er það ekki tónlist. Ef hann hringir og þú svarar ekki, þá er það tónlist.“ Þetta kemur frá John Cage. En meira um bókina hans Árna Heimis síðar. Annaðhvort þarf ég að verða mér úti um hana, eða ég þarf það ekki. Og fyrst ég er búinn að nefna bæði tónlist og myndir (Sögu tónlistarinnar og John Cage og allt það; og Ólaf Ragnar að undirbúa sig fyrir blaðamannafundinn), þá finnst mér við hæfi að birta texta úr bók sem ég gaf einu sinni út, texta sem einmitt fjallar um hljóð og mynd:

 

HLJÓÐ OG MYND

 

Eftir að hafa reynt í rúmar þrjár vikur tókst mér að ná mynd af símanum á sama augnabliki og hann hringdi. Þá hafði hann hringt allt að hundrað sinnum og ég ýtt um það bil helmingi oftar á takkann á myndavélinni. En það tókst að lokum. Allt tekst að lokum. Líka þetta.

„Kaflastjórnandi“ hefur heyrt því fleygt að sú ákvörðun að breyta yfirskrift þessa prógramms hér á netinu úr „Kafli á dag“ í „Kafla á viku“ hafi verið mistök. Það er reyndar svolítið langt síðan það gerðist. En ég get alveg ímyndað mér að þetta sé rétt hjá þeim sem hafði orð á því. „Kafli á dag“ er þó í augnablikinu ekki mjög aðlaðandi hugmynd fyrir „stjórnanda“ síðunnar. „Stjórnandi“ síðunnar veit í raun ekki í hvorn fótinn hann á að stíga. Hann verður að skoða þetta betur. Taka stöðuna, eins og sagt er. Svo má vel vera að „það liggi ljóst fyrir“ að eitt sé betra en annað; að „Kafli á dag“ henti betur en „Kafli á viku“, eða öfugt. En nóg um það. Til að færsla dagsins fái einhverja „vigt“ eða „tilgang“, þá hefur mér dottið í hug að setja smá músík. Gil Evans verður fyrir valinu: fyrsta lagið á hljómplötu hans, The Individualism of Gil Evans, frá árinu 1964. (Það var annars gaman að fara á Austurvöll í gær. Ég held að á endanum muni íslensku þjóðinni – fyrr en síðar – takast að koma fjármálaráðherra frá völdum – og hans virktarvinum.) Ef fólk á bíl með geisladiskaspilara, þá mæli ég með því að hlusta á Time of the Barracudas undir akstri. (Elvin Jones er beinlínis yfirnáttúrulegur í þessari upptöku.) En til að hlusta á þetta í bíl, þá er best að eiga diskinn. Nema að fólk hafi yfir þeirri tækni að ráða sem gerir því kleift að tengja tölvuna sína (internetið) við græjurnar í bílnum. En allavega, hér er Gil Evans:

Kannski er það aukakaffibollinn sem ég drakk í morgun sem hraðar svona á hjartslættinum, en ég held samt að það sé fjármálaráðherra Íslands. Og nýi forsætisráðherrann. Og maðurinn sem nú er búið að skipa sem sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, sem strangt til tekið er nafni minn, þótt ég heiti ekki Gunnar eins og hann. (Það eru þrjú sem í síðustu setningu; það skrifast á hraða hjartsláttinn. Og það uppnám sem ég tel mig vera í þessa stundina.) Mér er skapi næst að vitna í eitthvert skáld. Ég veit ég gerði það í síðustu færslu; en mér finnst eins og ég ætti að gera það aftur. Jafnvel að biðja Guð að blessa mig og alla hina líka. Ég ætla samt ekki að gera það; ég ætla frekar að vitna í fjármálaráðherrann: „Tímarnir hafa aldrei verið eins bjartir og einmitt nú.“ (á Alþingi Íslendinga, 8. apríl 2016)

Einn íslandskokkteil? segir hann.

Nei þakka svo heimskt mikið, herr grossist, sögðu þeir, og sá litli feiti fór að taka skjölin uppúr töskunni hjá sér og raða þeim á borðið.

(úr Guðsgjafaþulu e. Halldór Laxness, bls. 17)

 

…

…

 

ÍSLANDSKOKKTEILL

– bjór

– skvetta af koníaki

– skvetta af vískíi

– rauðvín

 

…

…

 

Ég kom frammúr sekretéraherberginu aftur meðan Íslandsbersi var niðrá marmaranum að kveðja gesti sína. Aungvar sænskar miljónir á borðinu, aðeins þrjú mjólkurglös fleytifull af íslenskum kokkteil; það fjórða hafði húsbóndinn drukkið sjálfur í botn sem fyr segir.

(úr Guðsgjafaþulu e. Halldór Laxness, bls. 20-21)

 

…

…

 

Vorið færði mér óhugnanlegan hlátur fábjánans.

(úr ljóðinu Fyrrum, ef ég man rétt eftir Arthur Rimbaud – þýð. Jón Óskar)

Það var boðið mér í afmælisveislu á föstudaginn. Sem var í gær. Var mér boðið það á föstudaginn í afmælisveislu? Mér boðið það var í afmælisveislu á föstudaginn. Á föstudaginn var mér það boðið í afmælisveislu. Í afmælisveislu á föstudaginn mér boðið það var. Var þar boðið upp á veganbrauðtertu. Á veganbrauðtertu boðið upp þar var. Og svo framvegis. Í veislunni hitti ég manneskju sem ég hef ekki hitt lengi. Ég sparkaði í sköflunginn á henni. Sköflunginn á henni sparkaði ég í. Og ég gleymdi að koma með afmælisgjöf. Með afmælisgjöf gleymdi ég að koma og. Og hvað? Þessi manneskja sem ég hafði ekki hitt lengi fór að tala við mig. Að ég hafi sparkað í sköflunginn á henni er reyndar svolítið ýkt. Ég gerði það alls ekki. En við töluðum saman. Og um hvað? Nú, auðvitað bækur, en líka um sjónvarpsþætti. Ég sagði henni að ég væri nýbúinn að horfa á alla Breaking Bad-seríuna; að ég væri eiginlega ekki samur eftir þá reynslu. En núna er ég aftur að ýkja; ég orðaði þetta alls ekki svona. Ég er nákvæmlega sá sami og ég var, nema hugsanlega að því leyti að ég er nokkrum dögum eldri en ég var þegar ég lauk við að horfa á þættina. Það gerðist á Akureyri; það var þar sem ég kláraði áhorfið. Akureyri – Albuquerque. „Mér finnst ég hafa verið að lesa [í merkingunni að horfa á] mjög langa skáldsögu,“ sagði ég við manneskjuna í afmælisveislunni; og ég átti við Breaking Bad. Í framhaldi fórum við að tala um aðrar skáldsögur, aðallega út frá því hvernig löngum skáldsögum er stundum skipt upp í hluta eða aðskild hefti eða bækur. Manneskjunni fannst t.d. fyrsti hluti Íslandsklukkunnar eftir Halldór Laxness mun betri en þeir sem komu á eftir; en þá sagði ég eitthvað á þá leið að það þýddi ekki fyrir hana (manneskjuna) að ræða við mig um Íslandsklukkuna; ég hefði engan áhuga á henni – besta bók Halldórs Laxness fyndist mér vera Kristnihald undir Jökli. Ég sagði þetta í og með til að athuga hver viðbrögð manneskjunnar yrðu, því ég hafði einhvern tíma lesið frekar neikvæð orð frá henni um þessa tilteknu skáldsögu Halldórs Laxness. Og það stóð ekki á viðbrögðunum: manneskjan sagði ekki neitt; það var eins og hún vildi að við breyttum um umræðuefni sem fyrst. Og við gerðum það. Var þetta ef til vill augnablikið sem mér datt í hug að ég ætti að sparka í sköflunginn á henni? Mig hefði langað til að tala meira um Kristnihald undir Jökli. Mér finnst það ein af skemmtilegustu (og um leið bestu) bókum sem ég hef lesið. Susan Sontag er líka á þeirri skoðun að Kristnihaldið (Under the Glacier, eins og hún kallast í enskri þýðingu Magnúsar Magnússonar) sé ein af fyndnustu bókum síðustu aldar, eða hvaða aldar sem er. En töluðum við, ég og umrædd manneskja í afmælisboðinu, um forsætisráðherra Íslands og fjármálaráðherra? Nei, það vannst ekki tími til þess. Hefði okkur gefist lengri tími – bæði var það að ég þurfti að fara annað, og í raun stóð afmælisveislan ekki lengi; þetta var svona síðdegisboð, og afar vel heppnað sem slíkt – þá hefðum við án nokkurs vafa tekið smá snúning á forsætis- og fjármálaráðherrunum. „En ég ráðlegg þér að horfa á restina af Breaking Bad,“ sagði ég við manneskjuna undir lok spjallsins. (Hún hafði horft á eina eða tvær af seríunum sex.) „Ég hef aldrei séð fjallað jafn ítarlega um lygina áður,“ bætti ég við. (Reyndar sagði ég það aldrei; ég er að búa það til núna. Með öðrum orðum: að ljúga. Auk þess sem ítarlega er ekki vel til fundið orð í þessu samhengi. Sem er auk þess ekki vel til fundið orð í þessu ítarlega samhengi.) Svo kvöddumst við.

Það hefur verið að trufla mig í heila tvo daga að ég skyldi nota orðalagið „það verður að segjast eins og er“ í síðustu færslu – það var eitthvað í tengslum við „norðlenzku“ setninguna úr Bréfi til Láru. Það er eitthvað ógeðfellt við að slá fram fullyrðingu á borð við þessa. Nánast hrokafullt. Ég tek þetta aftur. Og velti því um leið fyrir mér hvort svona orðalag tíðkist í öðrum tungumálum. En ég má bara ekki vera að því að velta því fyrir mér mjög lengi; ég verð að hafa hraðan á, eins og segir í ljóðinu eftir Gottfried Benn. Ég hef öðrum hnöppum að hneppa. Laugardagurinn bíður eftir mér, eins og heitur kaffibolli sem gargar á mann að vera drukkinn áður en hann kólnar. Aftur á móti koma upp í hugann upphafslínurnar úr leikritinu No man´s land eftir Harold Pinter, því stórkostlega verki sem vonandi fer einhvern tíma á íslenskt svið (óbreytt og óstytt, með Eggerti Þorleifssyni og Hjalta Rögnvaldssyni í hlutverkum Hirst og Spooner):

 

HIRST

As it is?

 

SPOONER

As it is, yes please, absolutely as it is.

Í þriðju heimsókn minni (á jafnmörgum árum) í Jólagarðinn í Eyjafirði núna um daginn las ég á skilti fyrir utan búðina þeirra (þá sem selur jólaskrautið og smákökurnar, ekki nýju búðina þar sem hægt er að kaupa sultu og ferskjur í brandípækli) að 272 dagar væru til jóla. Sem merkir þá að í dag eru færri en 270 dagar í jólin – það hreinlega styttist í þau. Og það er aldrei að vita nema maður kíki aftur í þessa skemmtilegu (og stórundarlegu) búð á árinu; það er nefnilega alls ekki út úr myndinni að maður fari aftur norður þegar nær dregur jólum. En óhjákvæmilega hvarflar að manni þessa dagana (þessa skemmtilegu daga) – svo ég snúi mér að öðru – að gaman væri að telja niður ýmislegt annað en þá daga sem eiga eftir að líða til jóla. Og tala niður, ef út í það er farið. En ekki meira um það. Ekki í bili. Ég ætla mér ekki að fara að tala um það sem svo sannarlega lítur út fyrir að ég hafi haft í hyggju að tala um. Ég þarf nefnilega að játa á mig svolitla vitleysu. Í fyrradag nefndi ég hér á þessari síðu að fyrstu setningarnar í Bréfi til Láru væru hinar frægu setningar um Akureyri og norðlenska fólkið. Það er ekki rétt. Fyrstu setningar bókarinnar eru auðvitað (eins og allir vissu, nema ég): Mín góða og skemmtilega vinkona! Það er ekki fyrr en í næsta kafla (sem er reyndar á sömu blaðsíðu) að Þórbergur snýr sér að Akureyri. Og auðvitað ekki hægt að láta hjá liggja að pikka þær setningar inn: Mér fannst Akureyri leiðinlegur bær. Og fólkið var drumbslegt við mig. Það er svo ánægt með sjálft sig. Það er norðlenzkt. Þetta eru auðvitað hans orð, ekki mín. Ég ætla ekki að taka undir þau hér (ekki formlega að minnsta kosti), svona nýkominn að norðan. En það verður að segjast eins og er að síðasta setningin hlýtur að vera einhver eftirminnilegasta setning í íslenskri bók. Það er norðlenzkt. Þórbergur á náttúrlega fullt af setningum sem hljóta að teljast vera flottastar þetta og hitt; það þarf ekki annað en að rifja upp kvæðið um Seltjarnarnesið (annan bæ sem hann lét svo sannarlega finna fyrir því) til að framkalla þann dómínóeffekt sem upprifjun á bókum Þórbergs setur af stað. Ég var einhvern tíma beðinn um að nefna eftirlætislínu úr íslensku ljóði (það var á samkomu hjá Rithöfundasambandi Íslands í Gunnarshúsi), og ég valdi þessa línu hér: Komið þér sælar, jómfrú góð! Ég ætla reyndar að halda aftur af mér með að birta allt kvæðið, en það ætti ekki að vera mikið mál að fletta því upp – maður gerir svona frekar ráð fyrir því að Edda Þórbergs sé tiltæk á flestum heimilum. Ég stenst þó ekki að bæta við næstsíðustu línunni: Á kvöldin heyrast þar kynjahljóð. / Komið þér sælar, jómfrú góð! Er hægt að yrkja betur en þetta? Lifa þar fáir og hugsa smátt. En nóg um það; ég ætlaði alls ekki að tala um þetta; ég ætlaði að tala um Jólagarðinn í Eyjafirði. Í þriðju heimsókn minni í Jólagarðinn, osfrv.

Boðað hafði verið til fundar hjá Smekkleysu í dag. Eitthvað um fjármálin og 30 ára afmæli félagsins (sem verður í júní). Ég hafði móttekið boðið á laugardaginn var, og var þá kominn til Akureyrar, með það plan að koma aftur til Reykjavíkur á annan í páskum (í gær); en nú er svo komið að ég er enn á Akureyri. Reyndar ekki fluttur hingað – brottförin frestaðist bara um einn dag (sem héðan í frá verður nefndur „aukadagurinn“). Ég fór í heilsubótargöngu fyrr í morgun, svokallaðan constitutional. Ég gekk frá gistihúsinu niður að Helgamagrastræti. Þar, í efsta hluta götunnar, eru falleg fúnkishús beggja megin; en svo, þegar maður heldur áfram, kemur maður að háum snjóbing, og bakvið hann er leikvöllur, meira og minna þakinn snjó; og næst leikvellinum er hvíta húsið með mörgu gluggunum, það sem kemur fyrir í bókinni um Ármann Val Ármannsson, Fjarverunni. Þar sem hvítu ljónin standa vörð við innganginn. Fyrir framan aðaldyr hússins er páskaskreyting, svolítið hlægileg, ef maður horfir á hana þannig. Ég greikka sporið; ég vil ekki að fólk sjái mig vera að skoða húsið. Næst er Hamarstígur, síðan Bjarkarstígur, þar sem Davíðshús stendur. Þar sem Ármann Valur dvaldi þá daga sem hann var á Akureyri (þegar hann hitti Þorbjörn Gest). Ég er ekki viss um að Ármann Valur hafi gert sér grein fyrir hversu nálægt Davíðshúsi ljónahúsið er. Það er í raun bara nokkur skref í burtu. Ég hef á tilfinningunni að hann hafi ekki gengið stystu leið frá Davíðshúsi að ljónahúsinu. En var það nákvæmlega þetta hús (með ljónunum) sem Esther (eða Ester, nú man ég ekki hvort var; hef ekki bókina við höndina) bjó í með útgerðarmanninum? Það er ómögulegt fyrir höfund að vita það með vissu. Það gæti hafa verið annað hús; að þetta tiltekna hús við Helgamagrastræti hafi einungis verið fyrirmyndin. Þetta hverfi hér á Akureyri af afskaplega sjarmerandi. Gilsbakkavegur, Oddeyrargata, Bjarmastígur, Krabbastígur og Bjarkarstígur (Davíð Stefánsson fékk það í gegn að sá hluti Krabbastígs sem hann lét reisa húsið sitt við yrði kallaður Bjarkarstígur – var eitthvað illa við Krabbann, greinilega). Ef það gerðist einhvern tíma að maður flytti til Akureyrar (sem ég held að muni ekki gerast), þá yrðu þessar götur fyrir valinu. Eða kannski Eyrarlandsvegur ofan við kirkjuna, það er aldrei að vita. Það eru partar í bænum sem eru svo fallegir að maður hreinlega gleymir fyrstu setningunum í Bréfi til Láru; þær einfaldlega detta úr minninu, og það hvarflar ekki að manni að láta það trufla sig að fólkið hér sé norðlenskt og allt það. En þetta var ekki það sem ég ætlaði að setja inn í þessa færslu. Ég var að tala um Smekkleysufundinn. Hann verður haldinn. Án mín. Ég verð ennþá fyrir norðan, hugsanlega þó sestur í bílinn og farinn af stað suður. Svo verður haldinn annar fundur – það er alltaf haldinn annar fundur.

Tengsl mín við Akureyri eru mestmegnis í gegnum prófarkalesarann Ármann Val Ármannsson og enskukennarann Þorbjörn Gest. Ég veit ekki hversu vel ég þekki þessa menn – mér finnst ég aldrei geta fullyrt að ég þekki nokkra manneskju – en ég er á vissan hátt staddur í miðri sögu þess síðarnefnda í augnablikinu, því ég er staddur á Akureyri (í páskafríi); og seinni hluti sögu Þorbjörns á eftir að vera festur á blað. Hann er búinn að vera í kennarabústaðnum (svolítið síðan það var); hann er búinn að skrifa í gestabókina, bæði fyrir sig og næstu gesti, og búinn að hitta Ármann Val (sem dvaldi þá daga í Davíðshúsi, þar sem mér er sagt að bókasafnshjónin, þau sem ég hitti fyrir nokkrum vikum í bókasafninu í Grófinni í Reykjavík, séu stödd núna) – en Þorbjörn á eftir að fara í sumarbústaðinn aftur. Og þar gerist seinni hluti sögu hans. Í dag er páskadagur. Akureyri er hvít af snjó; og núna ætla ég að grípa til þeirrar alhallærislegustu líkingar sem mér gæti hugsanlega dottið í hug: bærinn er hvítur eins og örkin sem bíður sögu Þorbjörns, þess hluta hennar þegar hann fer aftur frá Akureyri og í bústaðinn til að ná í minniskubbinn sinn. (En meira um þetta síðar.) Er það Akureyri sem veldur því að ég læt mér detta eitthvað svona í hug? Í gærkvöldi, þegar ég gekk í fallegri og mjúkri snjókomu framhjá kirkjunni stóru, um það bil að fara að telja tröppurnar niður að hótelinu, enn eina ferðina, sá ég tvo fjármagnseigendur hverfa inn um kirkjudyrnar. Þeir stigu út úr stórum jepplingi (sem einhver annar keyrði), klæddir millisíðum frökkum: þeim lá á að komast inn í kirkjuna – það var alveg greinilegt.

Líklega er aðeins eitt sem vekur í manni meiri depurð en þá að sjá íslenska fánanum flaggað í prívat húsagarði, og það er að sjá KR-fánann dreginn upp á sömu stöng. Ég vann eitt sinn við það að draga fána að hún. Það var fyrir mörgum árum; ég var sumarstarfsmaður í varahlutaverslun Globus-fyrirtækisins, og fyrir framan húsið í Lágmúlanum voru nokkrar flaggstangir. Ég man eftir að Árni Johnsen kom stundum í búðina og keypti af okkur varahluti; ég man það reyndar mjög vel því hann laumaði sér gjarnan fram fyrir biðröðina; hann mátti ekki vera að því að bíða eins og hinir; og okkur starfsmönnunum fannst þetta fyndið (og svolítið frekt). Ég man samt ekki hvernig það kom til að ég var valinn til að draga upp fánana. Kannski var það vegna þess að ég var ekkert sérlega vel að mér í varahlutunum; ég hafði ekki einu sinni bílpróf, þótt ég væri löngu orðinn sautján. En þetta var verkefni sem fól í sér ábyrgð; ég fann það. Og vissi. Þetta krafðist ákveðinnar kunnáttu, og auðvitað líka þess að manni væri treystandi til að sýna fánunum virðingu, meðal annars með því að láta þá aldrei snerta jörðu. Sú er að minnsta kosti reglan með þjóðfánann. Ég man samt ekki hvort íslenski fáninn var meðal þeirra sem ég dró upp þessa sumarmorgna í Lágmúlanum (skrítið að muna það ekki); þetta voru mestmegnis fánar með merkjum framleiðenda sem Globus var fulltrúi fyrir á Íslandi, meðal annarra Zetor, New Holland og Citroen. Hvað þann íslenska snerti, þá hafði ég dregið hann að hún oftar en einu sinni áður, til dæmis þegar ég var í skátunum og sumarbúðum K.F.U.M. í Vatnaskógi. KR-fánann hef ég þó aldrei dregið að hún: ég fullyrði það. Jafnvel þótt ég hafi verið félagsmaður í nokkur ár sem barn og unglingur. KR … Skátarnir … K.F.U.M. … Globus … Maður verður beinlínis hugsi yfir öllu þessu saman. En nú þegar ég hef enn á ný rifjað upp hið svokallaða „Globus-sumar mitt“ (sem þarf þó ekki að merkja að ég geri það reglulega), þá horfi ég til baka með undrun og stolti, og eiginlega furðu, því mér finnst nánast óskiljanlegt hvernig mér auðnaðist að afgreiða alla Zetor- og Citroen-eigendurna um varahlutina sína; hvernig þeim Árna Johnsen og öllum hinum tókst að gera sig skiljanlega við mig – mig sem skildi ekki orð af því sem þeir sögðu. Við höfðum náttúrlega bækur til að styðjast við; þeir bentu mér á teikningar af innviðum traktoranna og bílanna, og ytra byrði, nánast óendanlega flóknar teikningar með endalausum númerum og vísunum í enn aðrar teikningar, og þeir sögðu við mig: „Mig vantar þessa legu hér“, eða „karborator“ eða „spindilkúlu“, guð veit hvað; og ég, sem var fullkomlega rænulaus á þessu sviði, bað þá að bíða á meðan ég fyndi til hlutinn, og kom síðan aftur og sagði (á svipinn nákvæmlega eins og ég ímynda mér að ég hafi verið): „Gjörðu svo vel: spindilkúla, lega, karborator, DX, heybindivél – ekki málið.“ Ég myndi ekki ráða við þetta í dag. Ég myndi ekki heldur ráða við að draga fána að hún, ekki alla leið að minnsta kosti. Er ekki annars föstudagurinn langi í dag?

 

Ég sat við hliðina á vini mínum í útför í Dómkirkjunni. Við vorum á svölunum sunnanmegin; það var varla að við sæjum prestinn. Ég spurði hann (vin minn, ekki prestinn): „Manst þú eftir enska póstkröfulistanum, þeim sem við notuðum til að panta plötur frá Englandi – hét hann ekki JoJo Records?“ En þá var dagskrá útfararinnar hafin, og okkur gafst ekki tími til að ræða þetta frekar. Vinur minn náði reyndar að segja mér að hann hefði sjálfur notað einhvern annan lista á sínum tíma, sem hann minnti að kallaðist Windsong; en ég mundi ekki eftir honum. Og eins og fyrr sagði, þá var tónlistin í kirkjunni byrjuð; og bráðum færi presturinn að tala. En á meðan ég reyni að rifja þetta upp með listana ætla ég að spila smá músík. Ég hef verið að hlusta á tríóplötur Paul Motian undanfarið (tvær með Joe Lovano og Bill Frisell, og eina með Jason Moran og Chris Potter), og á eiginlega ekki orð yfir hvað þær eru fínar. Ég sá einu sinni tríóið með JL og BF á Village Vanguard; og náði þar með að sjá Paul Motian áður en hann dó. Ótrúlegur tónlistarmaður. Trommusólóið hans á Survivor´s Suite (með Keith Jarrett) er eitthvað sem reglulega minnir á sig þegar maður er að hugsa um eitthvað annað. Ég mun koma aftur að samtali okkar vinanna í kirkjunni, um póstkröfulistana, en þangað til – og jafnvel lengur – verður þetta að duga: Paul Motian að spila á trommur (ég þekki þessa plötu reyndar ekki, og mig grunar að hana sé ekki lengur að finna í búðum – en kannski á póstkröfulistunum, hver veit?):

Í eins konar formála að endurminningum sínum nefnir Árni Bergmann Thomas Bernhard, og segir hann stórmerkan höfund, en að hann hafi verið fúllyndur. Ég ætla ekki að láta þetta koma í veg fyrir að ég haldi áfram með bók Árna; en samt: þetta er frekar ónákvæm lýsing og villandi. Bölsýni Thomasar Bernhard á ekkert skylt við fúllyndi. Ekkert gleður mann meira en einmitt bölsýni Thomasar Bernhard.

Reglulega (þ.e.a.s. óreglulega) fer ég í Hólavallagarðinn til að athuga hvort leiði og legsteinn Alexíusar Árnasonar lögregluþjóns sé ekki enn á sínum stað. Síðast fór ég á miðvikudagskvöldið var, rétt áður en dimmdi. Ég hef áður minnst á Alexíus hér, og mig grunar að ég eigi eftir að gera meira af því síðar. En ég nefni þetta núna vegna þess að á fimmtudagsmorgun hafði dottið inn um bréfalúguna Morgunblaðið (það gerist stundum á fimmtudögum; þeir eru að kynna fyrir “non-subscribers” blaðið sitt, þeir hjá Morgunblaðinu); og í því var svolítil umfjöllun um Alexíus Árnason, meira að segja með ljósmynd af honum sem ég hafði ekki séð áður. Í greininni var minnst á að Þórbergur Þórðarson hefði sagt frá Alexíusi í Ofvitanum, og þá auðvitað í tengslum við Bergshús, en það var einmitt Alexíus sem lét byggja Bergshús á sínum tíma. Það er svolítið síðan ég las Ofvitann, og ég mundi ekki eftir að fjallað væri um Alexíus þar. Það þarf varla að taka fram að frásögn Þórbergs af þessum fyrsta íslenska lögregluþjóni í Reykjavík er bráðskemmtileg (ég á örugglega eftir að minnast á hana aftur), en það er annað textabrot eftir Þórberg sem mig langaði til að deila hérna núna; það er að finna í kaflanum á undan þeim sem segir frá Alexíusi, kaflanum Baðstofunni, þar sem sagt er frá Baðstofunni í Bergshúsi. Þar skrifar Þórbergur þetta:

 

Allir Íslendingar kunna að lesa bækur. En hversu margir kunna að lesa hús? Það er meiri íþrótt að kunna að lesa hús en að geta lesið bækur. Húsið er hugsun, sem hefur hæð, lengd og breidd. Bókin er vöntun á hugsun, sem aðeins hefur lengd. Húsið er sannleikurinn um líf kynslóðanna. Bókin er lygin um líf þeirra. (Ofvitinn, bls. 58)

 

Þetta rímar mjög skemmtilega við bók sem ég les alltaf í annað slagið: The Poetics of Space eftir Frakkann Gaston Bachelard. Sú bók (á frönsku La poetique de l´espace) kom út árið 1958. (Hér er brot úr henni, sem ég vel nánast af handahófi: It therefore makes sense from our standpoint of a philosophy of literature and poetry to say that we “write a room,” “read a room,” or “read a house.” Thus, very quickly, at the very first word, at the first poetic overture, the reader who is “reading a room” leaves off reading and starts to think of some place in his own past.) Þórbergur gaf út Ofvitann á árunum 1940-41. Ég ætla ekki að fara að draga neinar ályktanir af því, í tengslum við útgáfuár bókar Bachelards, eða halda einhverju fram; en þetta er áhugavert. Og enn og aftur spyr maður sig að því hvers vegna stalínistanum Þórbergi er ekki haldið að íslenskum grunnskóla- og menntaskólanemum.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.

Stöð tvö – margfalt skemmtilegri.