Author: admin

HandritiðHandritið

Handritið að kvikmynd Arnar Featherby og Jóns Magnússonar um uppnámið á veitingahúsinu eftir Jenný Alexson er ný skáldsaga eftir Braga Ólafsson. Svolítið snúið er að útskýra efni hennar í stuttu máli, en þó má ef til vill nefna þrjá þræði sem ganga í gegnum söguna: handritið sem nefnt er í titli bókarinnar, óvæntan föðurarf Arnar Featherby og ferð þeirra Jóns með skipi til Englands og aftur til baka, auk þess sem vitna má í niðurlag setningar undir lok bókarinnar til að bregða frekara ljósi á hana: „… hin íslenska þjóð hefur ekki við að endurheimta hetjur sínar og handrit.“

Handritið (svo notuð sé styttri útgáfan af titlinum) tengist lítillega síðustu skáldsögu Braga, Sendiherranum, því Sturla Jón Jónsson, hinn eiginlegi sendiherra í þeirri bók, er sonur Jóns Magnússonar, annars tveggja höfunda kvikmyndahandritsins sem minnst er á í titli nýju bókarinnar. Jenný Alexson, sú sem fylgist með og skráir niður sögu Jóns Magnússonar og Arnar Featherby, er auk þess systir Fannýjar Alexson, móður Sturlu Jóns Jónssonar.

BRAGI Ólafsson les upp úr bók sinni Sendiherranum í hádeginu í dag í Þjóðmenningarhúsinu. Uppákoman er hluti af upplestraröðinni Jólahrollur í hádeginu sem hófst sl. þriðjudag en í hennar nafni er boðið upp á upplestur úr nýútkomnum, íslenskum spennusögum á hverjum degi fram að jólum. Lesturinn hefst klukkan 12.15 alla dagana en að honum loknum býðst áhlýðendum súputilboð í veitingastofu Þjóðmenningarhússins.Á morgun, sunnudag, mun Einar Hjartarson lesa upp úr bók sinni Nehéz

Frásögn af spítalavist í ParísarborgFrásögn af spítalavist í Parísarborg

Birtist fyrst í Læknablaðinu í febrúar 2007.

SPENNITREYJAN

Í leikriti Harolds Pinter, Ashes to ashes, veldur það persónu sem kallast Rebecca miklum vonbrigðum að lögreglusírena sem hún hefur rétt í þessu heyrt nálgast og fjarlægjast húsið sem hún dvelur í skuli ekki lengur hljóma í eyrum hennar heldur í eyrum einhverrar annarrar manneskju. Hún á mjög erfitt með að sætta sig við að hljóðið í sírenunni – sem henni finnst afar fallegt – skuli ekki lengur vera „hennar“, eins og hún orðar það; að einhver annar en hún fái að njóta þess. Hin persónan í leikritinu, sem er elskhugi og/eða kvalari Rebeccu, maður að nafni Devlin, reynir að hughreysta hana með þeim orðum að fljótlega muni hún heyra í öðrum bíl með sírenu, og honum tekst á endanum að sannfæra hana um að á hverri mínútu sé lögreglubíll ræstur hér eða þar, og bruni af stað með logandi sírenu; hún muni aldrei framar þurfa að kvíða því að heyra ekki í lögreglunni nokkuð reglulega. Svo fara þau að tala um eitthvað annað, þau Devlin og Rebecca – þótt „eitthvað annað“ hljómi ef til vill sakleysislega í ljósi fremur óhefðbundinna samskipta þeirra.

Ófáar persónur í skáldbókmenntunum hafa öðlast framhaldslíf í huga mínum. Sumar þeirra eru nánast jafn lifandi og fólk sem maður umgengst daglega, en þótt hin órólega Rebecca Pinters sé í huga mínum ekki ein þeirra dúkkar hún upp í hvert sinn sem ég heyri sírenu hljóma á götum borgarinnar – og það hljóð virðist sífellt verða tíðara, hvernig sem á því stendur. Og þá bregst ekki að það sem ég hef verið að hugsa þá stundina víkur fyrir öðrum og stærri hugsunum: vangaveltum um öryggið og skortinn á örygginu í lífinu, þá hughreystandi staðreynd að sem þjóðfélagsþegn hefur maður aðgang að heilbrigðisþjónustu, en heilabrotin snúast þó ekki síður um fagurfræðina í þrá Rebeccu eftir að heyra hinn ákafa og ómstríða söng sírenunnar; um fallega mótsögnina í ljóðrænni yfirlýsingu hennar. Niðurstaða þessara hugsana minna verður hins vegar alltaf sú sama; að í raun þrái ég sjálfur að heyra sírenuna nálgast mig, að líkt og Rebecca kunni ég illa við að heyra hana fjarlægjast, þótt ég sé ólíkur Rebeccu að því leyti að ég tek sjúkrabílinn fram yfir lögreglubílinn.

En hvernig útskýrir maður þá löngun að vera pikkaður upp úti á götu af opinberri neyðarþjónustu á borð við lögreglu eða sjúkraflutningsfólk? Allajafna vill maður helst ekki vera lagður inn á spítala (hvað þá stungið í fangaklefa), en samt er einhver óútskýranleg vellíðan sem fylgir því að vera fullkomlega ósjálfbjarga, algerlega upp á aðra kominn, og meðhöndlaður í því ástandi af sprenglærðu, allsgáðu fólki sem ekki aðeins fær borgað fyrir að bjarga manni, heldur hefur á líkama manns þann brennandi áhuga að hugsanlega geti hann sýnt því eitthvað sem það hefur ekki séð áður. Að óska sér þessarar meðferðar án þess að nokkuð ami að manni er auðvitað ósanngjarnt gagnvart öðru fólki sem virkilega þarf á sjúkrahjálp að halda, en í augnablikinu dettur mér í hug að þetta sé skylt annarri tilfinningu, nefnilega þeirri sammannlegu þrá eftir ánauð og ófrelsi sem felst meðal annars í því að vera bundinn niður og keflaður og geta sig hvergi hreyft, á meðan viðstaddir geta gert við mann það sem þeir þurfa eða langar til að gera við mann. Og þá rifjast upp fyrir mér lítil saga:

Fyrir rúmum þremur árum var ég staddur ásamt konunni minni í París. Við bjuggum miðsvæðis í borginni, í fjórða hverfi við Signu. Þetta var í sumarlok, við höfðum upplifað einhverja mestu hitabylgju sem geisað hefur í Evrópu á síðustu árum – og lifað hana af – og þá, einn morguninn, fékk ég allt í einu verki í líkamann; verki sem höfðu ekkert með nýafstaðna hitabylgju að gera en urðu fljótlega svo miklir að konan mín sá ekki annað ráð en að hringja í lækni. Sá var lygilega fljótur á staðinn og þegar hann hafði skoðað mig tók hann sjálfur upp símann og bað um að ég yrði sóttur. Mér var síðan ekið babú í sjúkrabíl á næsta spítala, og þurfti engar áhyggjur að hafa af því að sírenan sem vældi í eyrum mínum myndi fjarlægjast; hún fylgdi mér alla leið af hægri bakka Signu yfir á Borgareyjuna, Ile de la Cité, þar sem mér var rennt inn á elsta spítala Parísarborgar, hið sögufræga sjúkrahús Hôtel-Dieu, við sama torg og hin frúarlega kirkja Notre Dame.

Eftir komuna á Hôtel-Dieu varð fljótlega ljóst að það þurfti að skera mig upp. (Ég læt vera að nefna ástæðuna, enda grunar mig að hún hljómi ósköp hversdagslega, ekki síst í eyrum lækna.) Og úr því það átti að opna á mér líkamann þurfti líka að svæfa mig – nokkuð sem í ljósi þeirra verkja sem ég hafði í líkamanum hljómaði mjög vel. Mér var rúllað inn í sérstakt herbergi þar sem ég var lagður á bekk, og þá birtist hávaxinn maður sem laut vingjarnlegur yfir mig; hann bauð mér góðan daginn og sagði á frönsku: „Ég er svæfingalæknirinn þinn.“

Svo man ég ekki meira fyrr en ég vaknaði aftur, einhverjum klukkustundum síðar, í hvítu herbergi með miðaldra konu sem ég hóf að spjalla við á mun meiri frönsku en ég hef nokkurn tíma haft vald á. Þaðan var svo ekið með mig inn á gjörgæsludeildina, og til að gera langa sögu stutta dvaldi ég þar í tvo daga, talsvert kvalinn eftir uppskurðinn en í nokkuð stöðugu morfínmóki sem ég kunni ágætlega við. Ég veit ekki hvers vegna ég var látinn hvílast inni á gjörgæsludeild (sem varla var rólegasta deildin á spítalanum), en þar eð ég taldi mig nokkuð lukkulegan að fá yfirhöfuð að dvelja í þessu fræga húsi ákvað ég að gera engar athugasemdir.

Þó gat ég ekki að því gert – þrátt fyrir ljúfa morfínvímuna – að finnast þjónustan við mig ekki sérlega góð. Enda hafði starfsfólkið í nógu að snúast, ekki síst við að sinna herbergisfélaga mínum, Alsírbúa um fimmtugt, sem líkt og ég virtist vera þeirrar tegundar að þykja gott að liggja á spítala. Hann var augljóslega kominn á Hôtel-Dieu með það fyrir augum að nýta sér til fullnustu þá þjónustu sem boðið var upp á, og þegar kom að því að læknirinn tilkynnti honum að hann mætti fara heim þyngdist allt í einu brúnin á sjúklingnum, og af því litla sem ég skildi af orðum hans var hann hreint ekki sammála lækninum. En þegar læknirinn ítrekaði að ekki aðeins mætti hann fara heim, heldur þyrfti hann að fara heim, brást hinn alsírski við með svo miklum látum að ekki færri en tíu eða tólf manneskjur af báðum kynjum þurfti til þess að halda honum föstum á meðan hann var settur í spennitreyjuna.

Þótt ég hafi sofnað fljótlega eftir að þetta gerðist, og ekki vaknað aftur fyrr en búið var að tæma og búa um rúmið við hliðina, man ég að áður en ég lognaðist út af sneri herbergisfélagi minn höfðinu sem snöggvast til mín, pikkfastur í spennitreyjunni, og brosti veiklulega, úrvinda af þreytu en alsæll.

Bragi Ólafsson

Hænuungarnir fá fimm stjörnur

Leikritið Hænuungarnir var frumsýnt í Þjóðleikhúsinu í febrúar og naut strax mikilla vinsælda. Þetta bráðskemmtilega leikrit um nútíma Íslendinga hefur verið sýnt fyrir fullu húsi síðan þá. Sýningin hlaut fimm tilnefningar til Grímunnar 2010 og Kristbjörg Kjeld hlaut Grímuna sem leikkona ársins í aukahlutverki.

Þegar einhverju er stolið úr geymslunni manns í sameigninni er ekki nema eðlilegt að maður vilji vita hver þjófurinn er. Það er að minnsta kosti skoðun jazzáhugamannsins Sigurhans. Og þótt það hafi ekki verið nema nokkrir kjúklingar á tilboðsverði sem hurfu úr frystikistunni finnst Sigurhans ástæða til að halda aukahúsfund. Enda telur hann sig vita hverjir voru að verki.

Hænuungarnir eru annað leikrit Braga Ólafssonar fyrir leiksvið. Hið fyrra, Belgíska Kongó, með Eggerti Þorleifssyni í aðalhlutverki og í leikstjórn Stefáns Jónssonar, var sýnt hundrað sinnum í Borgarleikhúsinu.

Leikdómar um Hænuungana

Kliðurinn í fullsetnum sal Kassans í Þjóðleikhúsinu þegar Hænuungarnir, nýtt leikverk eftir Braga Ólafsson í leikstjórn Stefáns Jónssonar, var við það að hefjast bar vott um almenna eftirvæntingu. Bragi og Stefán leiða hér saman hesta sína í annað sinn og ljóst að áhorfendur eru komnir á bragðið eftir hina vinsælu sýningu Belgíska Kongó. Í þetta sinn bjóða þeir félagar áhorfendum á húsfund sem Sigurhans, ögn hallærislegur jassunnandi á miðjum aldri, boðar til í kjölfar þess að nokkrir kjúklingar hverfa úr frystikistu hans í sameign hússins. Skemmst ber að segja að framvindan verður önnur en til var ætlast.

Þegar nokkrar mínútur voru liðnar af leiksýningunni var ljóst að kvöldið yrði hin besta skemmtun. Eggert Þorleifsson gaf tóninn í yndislegu upphafsatriði þar sem hann stendur einn við stofugluggann, smellir fingrum í takt við jassplötu í góðu grúvi en passar þó upp á að blása sígarettureyknum út um gluggann með tilheyrandi handasveiflum til að styggja ekki frúna. Það er fagnaðarefni að Bragi Ólafson sé loks farinn að skrifa sviðsverk, það er svo sannarlega vettvangur fyrir persónur hans sem eru svo trúverðugar að það hálfa væri nóg líkt og unnendur skáldsagna hans vita.

Virkilega vel tekst til við framsetningu leikritsins á öllum vígstöðvum og undirstrika tæknilegir þættir vel raunsæið í sögunni. Búningar leikaranna eru réttilega valdir til þess að leggja áherslu á persónuleika hvers og eins. Sviðsmyndin, skeljasandshús í gamla stílnum þar sem áhorfendur fylgjast með atburðarás í tveimur íbúðum hússins, er mjög skemmtilega útfærð og nostrað við hvert smáatriði. Þessi uppsetning er rammi sögunnar og undirstrikaður með góðri lýsingu. Þegar líður á sýninguna og andrúmsloftið verður rafmagnaðra (húsfundur á þriðjudagskvöldi þar sem ásakanir um þjófnað vofa yfir er ekki ávísun á huggulega kvöldstund) þá er eins og sviðsmyndin fari að þrengja að íbúum hússins. Þeir hafa ekkert lebensraum enda innilokaðir í gráum kassa þar sem enginn virðist vera sérstaklega hamingjusamur þrátt fyrir að hafa nýlega fjárfest í flatskjá eða langþráðu plötusafni. Eru hér hænuungarnir í titli verksins komnir?

Þessi ádeila afhjúpast æ betur þegar líður á sýninguna. Litla fjölbýlið verður að íslenskum míkrókosmos þar sem greina má allmargar manngerðir Íslands í dag. Einstaklingarnir eru upphaf og endir eigin tilveru sem hvergi skarast við heimsmynd hinna. Af því leiðir gagnkvæmt skilnings- og áhugaleysi, auk þess sem grunnt er á hvers kyns fordómum gagnvart gildum sem ekki samræmast þeirra eigin. Skortur á víðsýni afhjúpast í því sem á að vera kurteisislegt hjal á milli nágranna, ekki síst þegar sá sem mælir telur sjálfan sig vera holdgerfing heimsborgarans og umburðarlyndis yfirleitt. Braga tekst einstaklega vel að forðast steríótýpur, við þekkjum öll þetta fólk bæði í öðrum og – úps! – okkur sjálfum. Eins og gjarnan hjá höfundinum er atburðarásin allt að því aukaatriði, það eru aðstæðurnar og fólkið sem gera verkið bæði áhugavert og bráðfyndið. Það er ekki öllum gefið að fá áhorfendur til þess að veltast um af hlátri yfir annars óáhugaverðum og niðurdrepandi húsfundi. Allir aðstandendur sýningarinnar eiga því mikið hrós skilið.

Ekki er hægt að ljúka þessari umfjöllun án þess að hrósa frammistöðu leikaranna. Stefán Jónsson er traustur leikstjóri sem tekist hefur að kalla fram það besta í hverjum og einum; það er raunar langt síðan undirrituð hefur séð jafngóðan leik á sviði. Allir skila persónu sinni óaðfinnanlega og erfitt er að gera upp á milli. Fremsta meðal jafningja verður þó að telja Kristbjörgu Kjeld í hlutverki ekkjunnar á efri hæðinni. Kristbjörg vinnur hér leiksigur með fullkominni tímasetningu, blæbrigðum og líkamstjáningu og stelur senunni áreynslulaust í hvert sinn sem hún birtist. Eggert er traustur sem endranær og áttu hann og Ragnheiður mjög gott samspil sem hjón sem þróast hafa í ólíkar áttir með tímanum. Feðgarnir í meðförum Pálma og Friðriks voru bráðskemmtilegir og steig hvorugur feilnótu í túlkun sinni. Þegar upp var staðið voru þeir kannski víðsýnustu íbúar hússins þrátt fyrir að bera það ekki með sér í fyrstu. Þeir voru reyndar þeir einu sem horfðu reglulega á sjónvarp, gæti verið að þar væri skýringin fundin?! Síst heilsteypta persóna verksins er Lillý, dóttir nýlátins íbúa á efri hæðinni, sem er að hreinsa út úr íbúðinni á meðan á húsfundinum stendur. Að mínu mati voru of mörg spurningarmerki sem tengdust aðkomu hennar og hlutverki í atburðarásinni sem kann að hafa leitt til þess að Vigdís Hrefna, sú ágæta leikkona, hafi ekki haft úr eins miklu að moða og hinir.

Þegar upp er staðið eru Hænuungarnir einstaklega vel gerð og skemmtileg leiksýning sem hiklaust er mælt með fyrir alla sem hafa áhuga á mannlegu eðli og samskiptum. Það er auðvelt að vera kóngur í ríki sínu (eða haninn í hænsabúinu) innan fjögurra veggja heimilisins, en stundum verður ekki hjá því komist að eiga samskipti við umheiminn og þar gilda aðrar leikreglur. Hér væri freistandi að fara út í pælingar tengdum Icesave, en ég held ég láti hér við sitja og hvetji þess í stað til þess að fólk fari í leikhúsið og dragi eigin ályktanir. Góða skemmtun!

9. mars 2010

Kristín Una Friðjónsdóttir