Jón Viðar Jónsson, DV 3. mars
ALLIR Á HÚSFUND! ****
Hvað ætli yrði það fyrsta sem manni dytti í hug að gera, hefði maður nágranna sína grunaða um að stela úr geymslunni hjá manni? Að kalla saman húsfund til að sjá hvernig þeir bregðist við þegar málið er tekið á dagskrá? Ekki get ég nú neitað því að mér finnst það svolítið langsótt hugmynd. En gott og vel, við þurfum stundum að “kaupa” ýmislegt af skáldunum til að fylgja þeim á fluginu – og “kaupum” við þetta, þá á ekkert að vera því til fyrirstöðu að við eigum góða kvöldstund í Þjóðleikhúskassanum með Sigurhansi djassgeggjara – þeim sem rændur hefur verið og boðar til húsfundarins – frú hans og nágrönnum þeirra.
Bragi Ólafsson ætlar sér hvorki að boða ný sannindi í þessum leik né stinga á stórum og ljótum kýlum. Nei, kreppan er víðs fjarri með öllum sínum óþrifnaði, það er rétt aðeins minnst á hana, en að öðru leyti fáum við frið fyrir henni. Hér stendur ekki annað til en kynna okkur fyrir nokkrum íslenskum hversdagsmanneskjum, fólki sem er bara eins og fólk er flest, svolítið skrýtið og misheppnað, en reynir samt að flota sér áfram í gegnum daginn og gegnum lífið – ætli við könnumst ekki flest við það? Hver er fullkomlega sáttur við líf sitt þegar dýpst er skyggnst? Og er í rauninni nokkuð sögulegt við það?
Með nokkrum hætti er leikur Braga saga um söguleysið sjálft; það er aðeins þörf sumra manna til að búa til drama úr því sem er ekki neitt neitt, í þeim tilgangi einum að flýja leiðann og viðburðaleysið í eigin lífi, sem verður kveikja að atburðum sem eru, þegar grannt er skoðað, ekki heldur neitt neitt. Eða fela þeir kannski í sér allt sem máli skiptir? Bragi kann vel til verka, hann býr til þann granna söguþráð sem rétt þarf til að þetta tolli saman (á kafla í seinni hlutanum verður þráðurinn ef til vill í það grennsta), og gætir þess að athyglin beinist að persónunum sem lýst er af húmor og hlýju.
Vefurinn, sem hann bregður upp, virðist einfaldur við fyrstu sýn, en hann leynir á sér. Ég verð að segja það alveg hreint út: mikið óskaplega er þetta nú góð tilbreyting frá allri þeirri kaldhæðni og óhrjálegu mannfyrirlitningu sem alltaf er verið að velta manni upp úr í leikhúsi, bíói, skáldsögum …
Nei, það ætti enginn að verða svikinn af leiknum um Hænuungana sem fer á hann með réttu hugarfari. Og að þessu sinni eru það engar ýkjur sem segir í fréttatilkynningum leikhússins: valinn maður í hverju rúmi. Stefán Jónsson þekkir sitt lið; hann hefur skipað í hlutverkin af glöggskyggni og smekkvísi og stýrir fleyinu heilu í höfn.
Þetta er besta leikstjórnarvinna sem ég hef séð frá hans hendi. Og Börkur Jónsson sýnir enn og aftur snilli sína sem leikmyndaskáld; við lestur handritsins spurði ég sjálfan mig hvernig í ósköpunum honum myndi takast að koma fjórum íbúðum á tveimur hæðum fyrir á þessu litla sviði – en honum tekst það, með glæsibrag. Ég ætla ekki að taka tíma ágætra lesenda minna með því að lýsa því hvernig hann fer að því; þið getið bara farið og skoðað það sjálf. Því að þetta er húsfundur sem þið ættuð ekki að missa af.
Leikendurnir, já þeir eru sannarlega hver öðrum betri; maður neyðist víst til að taka fram helstu klisjurnar: “óborganlegur”, “fer á kostum”, “alltaf í framför” og svo framvegis. Í raun og veru á það við um þau öll: Eggert Þorleifsson, Ragnheiði Steindórsdóttur, Kristbjörgu Kjeld, Friðrik Friðriksson, Pálma Gestsson, Vigdísi Hrefnu Pálsdóttur … öll skynja þau þann dapurleika sem býr innra með þessu fólki, einsemd þess og dulda sorg, og þau draga hana fram með hárfínum meðulum. Þetta geta leikararnir okkar þegar þeir vilja það við hafa og fá að einbeita sér að því sem skiptir máli á leiksviðinu, en eru ekki kýldir niður með vondri og oft vanhugsaðri leikstjórn. Ég hef alltaf sagt það: leyfum skáldi og leikurum að ná saman, þá gerast góðir hlutir – og ég verð æ vissari í þeirri sök eftir því sem árin líða og ég sé meira af leikhúsi.
Þegar svona stendur á vildi maður helst geta sleppt því að hrósa einum á kostnað annarra – og þó væri ég ekki fyllilega hreinskilinn ef ég gerði það ekki. Því það verður að segjast eins og er: Kristbjörg Kjeld stelur senunni allan tímann sem hún er inni á sviðinu. Auðvitað er Kristbjörg enginn senuþjófur af gömlu sortinni, hún notar engar af þessum gamalkunnu brellum sem gömlu prímadonnurnar höfðu á valdi sínu – hún leikur bara einfaldlega svo vel, mannlýsingin er svo glögg, svo trúverðug og fyndin, nærvera leikkonunnar svo sterk og hlý, blæbrigðin í textameðferðinni svo hnitmiðuð, falleg og fínleg, að maður getur vart haft augun af henni. Hvernig hægt er að gera slíkt í jafn pottþéttum og samstilltum hópi og hér er saman kominn, það er nokkuð sem ég mun ekki reyna að skýra. Og hver segir svo sem að gagnrýnendur eigi að geta skýrt allt? Er það ekki einmitt aðal góðrar leiklistar, að leiða okkur þangað sem útskýringarnar hætta að skipta máli … ?
Það er einungis tvennt sem ég ætla að gera athugasemd við: í fyrsta lagi finnst mér finnst bláendirinn, sú líkamlega athöfn sem sýningin endar á og ég ætla að sleppa að lýsa hér, ekki vel valin eða smekkleg. Hún er ekki fyrirskrifuð í handritinu og mér finnst að leikstjórinn ætti að taka hana út. Vera má að honum hafi fundist endirinn ekki nógu sterkur frá hendi höfundar, það kann að vera að nokkuð sé til í því, en ég hugsa samt að hann myndi “halda” án þessara tilþrifa.
Í öðru lagi er leikskráin í alltof stóru broti, 31 x 31. Hvernig dettur þeim í Þjóðleikhúsinu í hug að áhorfendur geti setið með svona pappírsörk í kjöltu sér allt kvöldið? Gömlu leikskrárnar, þær sem fólk á miðjum aldri man vel eftir og hægt var að stinga fyrirhafnarlaust í vasann eða veskið, voru aðeins 13 x 20. Þjóðleikhúsið gæti gert margt vitlausara á sextugasta afmælisárinu en að hverfa aftur til hins gamla og góða brots. Eru litprentaðar glæsiauglýsingar ekki hvort eð er að verða svolítið “2007”? Í leikskrá Hænuunganna er ekki ein einasta auglýsing – það má þó segja henni til hróss.
Vonandi getur hin öfluga kynninga- og markaðsdeild Þjóðleikhússins tínt eitthvað út úr þessari umsögn til nota í auglýsingunum – fyrir nú utan þær fjórar stjörnur sem ég gef sýningunni. Leikhúsinu ber nefnilega skylda til að hampa verkum af þessu tagi, engu síður en þeim sýningum sem mikið er borið í og eiga auðveldar með að fá fjölmiðlaathygli. Og þurfa, þegar upp er staðið, hreint ekki að vera jafn mikils virði. Næst þegar einhver spyr mig hvað sé nú mest spennandi í leikhúsunum, ætla ég að nefna leik Braga Ólafssonar. Ég vona hann verði langlífari en kjúklingarnir sem hann dregur nafn sitt af.